5.2.3.3.1.
yeke lîse lisse (être) Papier de verre asâra sï këkë nî ayeke lîse. The sandpaper made the board to be smooth.
yeke na gbenî Expr. de na gbenî 1 Expr. de gbe gbe adv Eng low (be) fr bas (être) de tief, unten (sein) Mbï yeke na ndüzü, lo yeke na gbenî. I am above, he is below.
yeke na nzara tî ... Expr. de nzara 2 TAM Eng desire fr désirer de begehren Lâ asu mîngi. Lo yeke na nzara tî ngû. The sun is shining brightly. He desires water.
yeke na mayëre Expr. de hînga yê 1 Eng intelligent (be) fr intelligent (être) de klug, intelligent (sein)
yeke rônd Expr. de yeke 1 Eng round (be) fr rond (être) de rund (sein) sêse sô ayeke rônd töngana ndembö tî gerê. The earth is round like a soccer ball.
yeke pendere sïönî Expr. de pendere 1 Eng very beautiful (be) fr très joli (être) de sehr hübsch (sein) Maseka wâli sô ayeke pendere sïönî! Gbâ tî akôli ayê lo. That young girl is very beautiful! Lots of men like her.
yeke waziba n aveugle (être)
yenga sô ahûnzi adv semaine dernière Na yenga sô ahûnzi, lo lü yäkä tî kârâkö. La semaine dernière, il a semé des arachides. Last week, he planted peanuts.
yengere yɛ.ŋgɛ.ɾɛ 1 v tamiser 2 n tamis 3 v remuer 4 v secouer
yeke wâ Expr. de yeke 1 wâ 2 yeke 1 Eng hot (objects) (be) fr chaud (être) de heiss (sein) Ngû tî kâwa nî ayeke wâ mîngi. The coffee water is very hot.
yeke ôko Expr. de ôko 1 Eng equal (be) fr égal (être) de gleich (-wertig/-rangig) (sein) Nzërëngö tî nyama tî bâgara na tî nyama tî ngäsa ayeke ôko The tastyness of beef and goat meat is equal.
yïndû var. dial. nyïndû n orphelin
yîngi 1 v secouer yîngi gbânda Expr. v fr marquer un but Eng shoot a goal de ein Tor schießen 2 v balancer 3 n mouvement
Yingö-Gbïä cmp.de yingö 1 gbïä n Eng Holy Spirit fr Saint-Esprit de Heiliger Geist
yê 1 ye n chose Expr. âyê tî dödö tî ködörö âyê tî âkötarä Expr. n fr coutumes traditionnelles Eng customs, traditions de Sitten, Bräuche yê ôko (ayeke daä) pëpe Expr. quant fr ne...rien Eng nothing de nichts yê tî bärä Expr. n fr équipement Eng gear, supplies de Ausrüstung yê tî bê Expr. n fr chose aimée, préférée Eng favorite thing de Lieblings-... yê tî kä na pekô tî wâlï Expr. n fr dot Eng dowry de Brautpreis, Mitgift yê tî kamënë Expr. n fr déshonneur, scandale Eng disgrace, scandal de Schande, Skandal yê tî mê Expr. n fr boucle d'oreille Eng earring de Ohrring yê tî pendere Expr. n fr bijoux, parure Eng jewellery, make-up, ornament de Schmuck, Schminke, Ornament Expr. hïngängö (zo) (une) connaissance acquaintance Expr. manda yê manda Expr. na lêgë tî bübängö yê de manière destructrice destructively na Expr. na lêgë tî yê tî kpêne miraculeusement miraculously merveilleusement marvelously complexe, compliqué complex, complicated na Expr. tî bübängö yê destructeur, destructrice (être) destructive (be) tî Expr. yê tî pekônî conséquences consequences wayöngö yê comp. n fr mendiant Eng beggar de Bettler yê kûê ahûnzi awe id. fr c'est fini Eng it's all over, to be done for de es ist vorbei bengbä yê tî li tî (kôndo) Expr. n fr crête (de coq) Eng comb (of rooster) de Striegel; Kamm(eines Hahns) böngbïngö tî küä tî li tî (ndeke) Expr. n fr crête (d'oiseau) Eng crest (of bird) de Kamm (eines Vogels) dë yâ tî sêse tî lü yê Expr. v fr défricher et labourer la terre avant les semailles Eng clearing and breaking up soil for planting de Ackerland hacken und für die Aussaat vorbereiten dîngi terê tî kpë mbênî yê Expr. v fr esquiver, éviter Eng evade de vermeiden, ausweichen fâa tî mbênî yê sô ayeke sï ânde Expr. n fr augure, présage Eng omen de Omen, Vorzeichen fängö yê na âkôlï Expr. n fr initiation (hommes) Eng initiation (male) de Initiation, Einführung (Männer) fängö yê na âwâlï Expr. n fr initiation (femmes) Eng initiation (female) de Initiierung (weiblich) fi yê na yâ tî hôn na gïgî Expr. v fr se moucher Eng blow nose de sich schnäuzen füngö yê Expr. n fr moisissure Eng mould de Schimmel gbägbärä bongö (sô asûru, tî mbô na yê) Expr. n fr chiffon Eng rag de Lappen gbîan yâ tî âyê Expr. v fr mélanger Eng mix de mischen girisa (yê) Expr. v 1 fr oublier Eng forget de vergessen 2 fr perdre Eng lose de etwas verlieren Expr. girisa lêgë 2 yê 1 lêgë 3 fr faire un déficit Eng lose money, be in the red de in den roten Zahlen sein 4 fr ne pas reconnaître Eng fail to recognize de nicht erkennen hïngängö yê Expr. n fr connaissance Eng knowledge de Wissen, Kenntnis hön na ... Expr. v fr emporter Eng take (away), carry away de (mit-)nehmen hön na ndüzü Expr. v fr s'envoler Eng blow away de wegblasen, davonfliegen hûnda yê Expr. v fr mendier Eng beg (for money) de betteln kêtê tênë tî nëkängö na yê Expr. n fr meule supérieure Eng upper grinding stone de Oberer Reibstein, Oberer Malstein leke terê tî ... na zeme Expr. v fr tailler Eng carve de schnitzen lîmo sô aleke na nzorôko tî mbênî yê Expr. n fr masque Eng mask de Maske lütï na ndô tî mbênî yê na ndüzü Expr. v fr se percher Eng perch de sitzen, sich niederlassen (Vogel?) mändängö (yê) Expr. n 1 fr leçon, cours Eng lesson, course de Lektion, Unterricht 2 fr apprentissage Eng apprenticeship de Lehre mû ... na ... tîtene akîri na nî Expr. v fr prêter Eng lend de leihen mû ... tî ... tî kîri na nî Expr. v fr emprunter Eng borrow de ausleihen, borgen ndeke tî tëngö âfüngö yê Expr. n fr vautour Eng vulture de Geier ndo tî töngö kôbe Expr. n fr cuisine Eng kitchen de Küche nëngö tî yê Expr. n fr poids Eng weight de Gewicht nzönî yê Expr. fr important (être) Eng important (be) de wichtig (sein) pëngö yâ tî ... Expr. n fr van Eng winnow de Windsichter pîka Expr. v 1 fr frapper, taper, donner un coup Eng hit, strike de schlagen Expr. bê tî ... apîka yê 1 pîka ... na yâ tî kpu yê 1 yê 1 kpu pîka âmetë yê 1 pîka bê tî ... yê 1 pîka bîâ yê 1 pîka gerê yê 1 gerê pîka gobo yê 1 pîka lê yê 1 pîka li yê 1 pîka lisorö yê 1 pîka mabôko yê 1 pîka mê yê 1 mê pîka ngbonga yê 1 ngbonga pîka pätärä yê 1 pîka sâko na li tî yê 1 sâko li pîka sînga yê 1 pîka terê yê 1 pîka yâ tî yê 1 yâ 1 pîka yâ tî kpângbi yê 1 yâ 1 kpângbi pîka yângâ yê 1 yângâ pïkängö lê-kôbe yê 1 lê 1 kôbe 2 fr battre Eng beat de schlagen Expr. bê sô apîka bê yê 1 pîka kate yê 1 kate 3 fr jouer (d'un instrument) Eng play (instrument) de (ein Instrument) spielen comp. pîka mozoko yê 1 mozoko 4 fr piler Eng pound de stampfen 5 fr battre (la céréale) Eng thresh, beat (grain) de dreschen pîka ... na yâ tî kpu Expr. v fr piler Eng pound (food) de stampfen sâra yê a bâa a tene Expr. v fr faire semblant Eng pretend de so tun, als ob sâra yê kîrîkiri Expr. fr agité (être) Eng restless, unsettled (be) de rastlos (sein) Nzala asâra lo, ndâli tî sô lo sâra yê kîrîkiri. He is hungry, consequently he's restless. sâra yê na yäpüngö terê Expr. fr zélé (être) Eng eager, zealous (be) de begierig, gespannt (sein) Zo tî kusâla sô, lo sâra yê na yäpüngö terê. Lo sâra kusâla hîo mîngi. That workman is zealous. He works very fast. sâra yê tî ... na mbeto pëpe Expr. fr courageux (être) Eng courageous, brave (be) de mutig (sein) Atâa âwato anguru ködrö, lo sâra yê tî lo na mbeto pëpe. Even though enemies surround the village, he is courageous. Kôli sô afâ ngbö nî na mabôko tî lo sêngê. Lo yeke sâra ka yê tî lo na mbeto pëpe. That man killed a snake with his bare hands. He is courageous. sêndâ-yê Expr. n 1 fr origine Eng origin de Ursprung, Abstammung 2 fr science Eng science de Wissenschaft söngö tî yê sô ayeke te zo tëngö Expr. v fr lanciner, faire des élancements Eng throb (with pain) de pochen (vor Schmerzen) süküngö yê Expr. n 1 fr enflure Eng swelling de Schwellung 2 fr tumeur Eng tumour de Tumor tênë tî nëkängö yê na ndönî Expr. n 1 fr pierre à moudre, meule inférieure Eng grinding stone, inferior stone de Mahlstein, unterer Mahlstein tênë tî töngö yê na ndönî Expr. n fr pierre à cuire Eng cooking stone de Kochstein töngbïngö (yê) Expr. to.ŋgbi.ngɔ v fr échanger (de marchandises) Eng barter, exchange (of goods) de tauschen (Güter) wafängö (yê) Expr. wa.fa.ŋgɔ n 1 fr enseignant Eng teacher de Lehrer 2 fr maître Eng master de Meister wakängö yê Expr. n fr vendeur Eng seller de Verkäufer wamändängö (yê) Expr. wa.ma.nda.ŋgɔ n fr étudiant(e), apprenti(e) Eng apprentice de Lehrling Expr. wamändängö-kua manda yê 1 wamändängö-mbëtï manda yê 1 yê kûê Expr. n fr tout, toutes choses Eng everything de alles yê sô aba Expr. n fr courbe Eng bend, crook, curve de Kurve yê sô akânga lêgë Expr. n fr obstruction, pierre d'achoppement Eng stumbling block, obstruction de Hindernis yê sô alîngbi tî gä na kpälë Expr. n fr danger Eng danger de Gefahr yê sô asï na zo na nzï nî Expr. v fr surprendre Eng startle, surprise de erschrecken, überraschen yê tî âkötarä Expr. n fr tradition, coutume Eng tradition, custom de Tradition, Brauch yê tî fängö na yâ tî këkë Expr. n fr scie Eng saw de Säge yê tî gô Expr. n fr collier Eng necklace de Halskette yê tî hînga ndâ tî yê Expr. fr curieux (être) Eng curious (be) de neugierig (sein) Nganga nî agä lêgë mîngi tî bâa zo tî kobêla nî. Lo yeke marä tî zo sô lo yê tî hînga ndâ tî yê. yê tî hînga yê Expr. fr curieux (être) Eng curious (be) de neugierig (sein) Wamändängö-mbëtï agwe na bibliothèque lêgë mîngi. Lo yê tî hînga yê. The student goes often to the library. He is curious. yê tî mabôko Expr. n fr bracelet Eng bracelet de Armreif yê tî pëngö pupu Expr. n fr éventail Eng fan de Ventilator yê tî pëngö wâ tî ândao Expr. n fr soufflet Eng bellows de Blasebalg yê tî pörö tî yângâ Expr. n fr labret Eng labret, lip plug, lip disk de Labret yê tî yüngü na kêtê gerê Expr. n fr anneau de cheville Eng ankle ring, bangle de Knöchelreif, Knöchelspange yeke na mayëre Expr. fr intelligent (être) Eng intelligent (be) de klug, intelligent (sein) yôo (yê) Expr. yɔɔ / yɔ [lb] v fr mendier Eng beg (for money) de betteln zî yângâ (tî) ... Expr. v 1 fr ouvrir (une porte) Eng open (a door) (tr) de öffnen 2 fr découvrir Eng uncover de aufdecken, entdecken